Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ili kömür kent Zonguldak’ta, 1930’larda kömür madenlerinde meydana gelen kazalarda ölen işçiler için düzenlenen törenlerde görev yapan bandonun malzemeleri, Türkiye Taşkömürleri Kurumu (TTK) Kozlu Müessese Müdürlüğü Toplantı Salonu’nda sergileniyor.
Araştırmacı gazeteci Orhan Akyüz’ün, istatistik verilerden derlediği bilgilere göre, Zonguldak havzasında 1930'lu yıllardan sonra kurulduğu tahmin edilen ve 1960'da kapatılan ‘’Kömüriş Bandosu'’nun, ambarda unutulan eski malzemeleri tesadüfen bulunarak, müzeye konulmak ya da farklı yerlerde sergilenmek üzere düzenlendi. 3 Haziran 1926'da havzada İş Bankası tarafından kurulan Kozlu Kömür İşleri (Kömüriş) Türk Anonim Sosyetesi İşletmesi, 1940 yılına kadar havzada kömür üretim faaliyeti göstererek, ağır koşullarda çalışan madencilere moral vermek amacıyla işletme bünyesinde bando kurdu.
Ereğli Kömür İşletmesi’nin, havzadaki ocakları işletmeye başlamasıyla da devam eden ‘’Kömüriş Bandosu’’, iş kazalarında ölen madenciler için düzenlenen törenlerin yanı sıra açılışlar ile özel etkinliklerde işçilere moral vermek amacıyla faaliyetini 1960'a kadar sürdürdü.
İşletme bünyesindeki değişik sanat dallarında çalışan işçilere verilen kursla elemanları seçilen bandonun, kapatılmasının ardından malzemeleri TTK Kozlu Müessese Müdürlüğü ambarında çürümeye terk edildi. Ambarın yıkımları sırasında yerel tarih araştırmacı ve Maden Mühendisi Ekrem Murat Zaman tarafından bulunan bando enstrümanları, kıyafeti ve eski fotoğrafı, temizlenerek sergilenmeye hazır hale getirilip o dönemde kurulması planlanan Maden Müzesi’ne konulması kararlaştırıldı.
-40 KİŞİLİK KÖMÜRİŞ BANDOSU-
Ekrem Murat Zaman, araştırmacı gazeteci Akyüz’e yaptığı açıklamada, havzadaki işletme kültürünün değerlendirildiğinde bando teşkilatıyla ilgili fazla bilgilere rastlanmadığını belirterek, şöyle konuştu:
‘’Ambar da bulunan endüstri dökümanı niteliğindeki malzemeleri tespit etmek ve alarak bir depoda saklama görevi bana verilmişti. Ambarları dolaşırken nitelikli malzemeler yanında bir odada da bando takımının olduğunu gördüm. Diğer malzemelerle birlikte bando takımını alarak müessesede bize gösterilen yerde depoladık. TTK Kozlu Müessese Müdürlüğü’nde yeni bir toplantı salonu düzenlenirken, buranın da teşhir tanzim tasarımını yaptım.
Kozlu’da önce İş Bankası ve Fransız Ereğli şirketiyle ortaklaşa kurulan, ardından da Fransızların ayrılmasıyla İş Bankası’na bağlı Kömüriş’in adının varlığı, Ereğli Kömür işletmeleri (EKİ) kurulduktan sonra da sürdü. Kömüriş Bandosu’nda yaklaşık 40 kişi görevliydi. 1940 yılı öncesi İhsan Soyak (Kömüriş Direktörü) tarafından kurulmuş, 1960’lı yılarda da Zonguldak ve Kozlu da bazı törenlerde ve özel günlerde görev almıştır.’’
-‘’İŞ KAZALARINDA ÖLEN MADENCİLER İÇİN TÖRENLERDE GÖREV YAPARLARDI’’
TTK Kozlu Müessese Müdürlüğü Toplantı Salonu’nda bando takımının sergilendiğine dikkati çeken Zaman, şunları söyledi:
‘’Kömüriş Bandosu’nun tarihi göz önüne alındığında, yeri Kozlu olmalıdır. Her eserin, ilgili bölgede sergilenmesi ve korunması doğru karardır. Bu düşünceyle Zonguldak Maden Müzesi kurulurken, o zaman TTK Kozlu Müessese Müdürü ve şimdiki TTK Genel Müdürü Kazım Eroğlu ile birlikte bandonun Kozlu da kalmasına karar vermiştik ve kaldı. Kozlu’da ki bu endüstri mirasının ve endüstri dökümanlarının korunması çabasında olunmalıdır.
Geçmiş yıllarda bandoda görev yapmış müzisyen Ertan Güney'den, bando teşkilatının yapısına yönelik bilgiler edindim. Bando elemanları prova ve merasimlerde görev yapar, diğer günlerde işletmedeki işlerinde çalışırlardı. Zamanla bu yapılanmaya son verilerek malzemeleri depoya kaldırılmış. Tesadüfen bulduğumuz enstrümanlar ve kıyafet, şu an yeniden düzenlenen TTK Kozlu Müessese Müdürlüğü Toplantı Salonu'nda sergileniyor. İş kazalarında ölen madenciler için düzenlenen törenlerde görev yapan bandonun unutulmuş malzemeleri, kömürle oluşan kültürün yansıtılması açısından önemlidir.’’
-‘’KÖMÜRÜN BÖĞRÜNE İLK KAZMA KOZLU’DA VURULMUŞTUR’’
Genel Maden İşçileri Sendikası (GMİS) Genel Başkanı Hakan Yeşil de TTK Kozlu Müessese Müdürlüğü Toplantı Salonu’nda yer alan bando malzemelerinin kentin yanı sıra ilçe turizmine katkı sağlanması amacıyla Kozlu’da oluşturulacak müzede sergilenerek ziyaretlere açılması gerektiğini vurguladı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ili Zonguldak’ta, ilk kez kömüre kazmanın vurulduğu yerin Kozlu olduğuna dikkati Yeşil, şunları söyledi:
‘’Zonguldak’ta kömürün böğrüne ilk kazma, 1850’li yıllarda Kozlu da vurulmuştur. Geçmiş yıllara ışık tutan ve tarihi izleri üzerinde taşıyan bando malzemelerinin Kozlu’da sergilenmesi, kentimizin tanıtımında da etkin rol oynayacaktır. Bu fırsatı ivedilikle değerlendirmek, şehrimiz açısından da çok önemlidir. Bando malzemelerinin en iyi sergileneceği mekan ise kesinlikle Kozlu’da kurulacak müzedir. Kömürle özdeşleşmiş şehrimizin, turizmle de özdeşleşmesi adına yetkililerin üzerlerine düşen görevlerini kent adına yerine getirmelerini bekliyoruz. Bu mirasın kıymeti bilinmelidir.’’
BANDO MALZEMELERİNE MÜZE İSTEĞİ
TTK Genel Müdürlüğü’nden bazı yetkililer de Kozlu ilçesindeki TTK Kozlu Müessese Müdürlüğü Ali Soydaş Kuyusu’nun, müzeye dönüştürülmesi gerektiğine dikkati çekerek, şöyle dedi:
‘’Kurumda sevilen Ali Soydaş’ın, geçmiş dönemde nezaretçi olarak çalıştığı sırada geçirdiği iş kazası sonucu yaşamını yitirdiği için yeni yapılan havalandırma kuyusuna ismi verilmiştir. Bu kuyu müzeye dönüştürülerek yerli ve yabancı turistlerin ziyaretine açılabilir. Bando malzemelerinde geçmişin izleri var. Madencilerin yanı sıra Ali Soydaş’ın anısı yaşatılabilir. Endüstri dökümanlarının sergilendiği Kozlu da, Zonguldak’ta ilk kömür madenciliğinin yapıldığı yerin müzesi oluşturulsun. Bu önerinin hayata geçmesi için ilin Valisinin yanı sıra Kozlu kaymakamı ve belediye başkanının girişimlerde bulunması gerekiyor.’’
Çalışan maden işçileri de kurum yöneticilerinden bando kültürünü devam ettirmesini istediklerini, işçilerin sosyal aktivitelerine katkı sağlayacak uygulamaların verimliliğini de artıracağını belirtti.
HABER-FOTOĞRAF-KAMERA GÖRÜNTÜ: ORHAN AKYÜZ
