1937 yılında 3146 ve 3241 sayılı kanunlarla havzadaki yabancılara ait en güçlü maden kömürü şirketi olan Fransız Şirketi satın alındı ve kömür havzası Etibank’a devredildi. Peşinden de Etibank’ın kurduğu “Ereğli Kömürleri İşletmesi (EKİ)”, milli bir işletme olarak havzada faaliyete geçti. 1940 yılında yürürlüğe giren 3867 sayılı kanunla dağınık çalışan kömür işletmeleri tamamen devletleştirildi ve EKİ idaresine verildi.1940 yılında devletleştirilen kömür havzasındaki bütün ocaklar, 3460 sayılı kanunla “EKİ” adı altında Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT)şekline dönüştürülmüş oldu. 1930’larda yapılması öngörülen Amenajman Planı, İkinci Dünya Savaşı nedeniyle de uygulamaya konulamamıştı. Bu defa sağlanan Amerikan Marshall Planı-Yardımı çerçevesinde “1948-19601’inci Amenajman Projesi” adı verilen bu proje ile yer altı-yerüstü tesislerinin yenilenmesi, 2 milyon 7 bin ton/yıl “satılabilir” kömür üretiminin 5 milyon 180 bin ton/yıl “satılabilir” düzeyine (iki katına) çıkarılması hedeflendi. Yeni kuyular açılması, makine ve teçhizat alımı için 1950’de 103 milyon Dolar olarak Marshall yardımı sağlandı. Bu çerçevede elektro mekanizasyon işleri, 300 katı galerisinin inşası (Kozlu), Zonguldak ve Çatalağzı lavuarları, Kandilli-Armutçuk hava hattının yapımı, liman yükleme tesisleri inşa edildi. Marshall yardımı çerçevesinde inşa edilen 4 bin bahçeli ev, kömür üretiminde çalışanlara verildi… 1950’de çok partili rejimin başlamasıyla; siyasi kazanç temin etmek maksadıyla işçi alınması ve işçilere üretimden doğan prim yerine, siyasi ideoloji veya mikro milliyetçilik kavramlarına dayalı adam kayırmacılığı havzada etkin olmaya başladı. Sendikal faktörler ve rejim değişikliğinin getirdiği olanaklarla işçiler, genellikle tavsiyelerle işletmede değişik işlere alındılar. Aynı dönemde Zonguldak, para kazanılmak için gelinen ilimiz oldu. Bu gelişmede şüphesiz işçi kitlesinin örgütlü mücadelesinin büyük etkinliği oldu. İşveren ile 1963 yılında yapılan ilk toplu sözleşme, 46 bin işçi adına gerçekleştirildi. EKİ’DEN (EREĞLİ KÖMÜRLERİ İŞLETMESİ) TTK’YA (TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU) GEÇİŞ… Özellikle 1980’lerin başından itibaren KİT’ler genel bütçeden düşük paylar almaya başladı. Bu pay azaldıkça, yenileme yatırımları yapılamadı, zararlar arttı. Artan zararlar ise, topluma KİT’lerin özelleştirme reçeteleri olarak sunuldu. Bu politika; ABD, Dünya Bankası ve onlarla ilişiği olan yabancı kredi sağlayan çevrelerce önerildi. Bu cümleden olarak KİT’leri yakından ilgilendiren 3460 sayılı kanun 11 Nisan 1983 tarih ve 60 sayılı kanun hükmünde kararname (KHK) ile yürürlükten kaldırıldı. Yine aynı kararnameye bağlı olarak Türkiye Kömür İşletmeleri’ne (TKİ) bağlı bir kurum şeklinde çalışan EKİ, 28 Ekim 1983 yılında özerkleştirilerek, Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) haline getirildi. Uzun süre yeni yatırımlar yapılamaması nedeniyle hantallaşan ve gittikçe zararları daha çok artan TTK’ya, 1980’den sonraki dönemde “Taşkömürü Havzası Makine ve Teçhizat Modernizasyon Projesi” kurumun imdadına yetişti ve 1988 yılı yatırım programına alındı. Bu proje ile kurum fiziki olarak küçültülürken, makineleşme sayesinde üretim maliyetlerinin düşürülmesi verimliliğin artırılması ve iş güvenliğinde ise iyileştirmeler yapılması planlandı. Özellikle alevsiz sızdırmaz makine ve teçhizatın yenilenmesi, Asma ve Gelik İşletmelerinin rehabilitasyonu sağlanırken, yer altı hazırlık galerilerinin tamamlanması sonucu 4-5 yıl içerisinde önemli artışların olacağı öngörüldü. Ancak, söz konusu projenin hayata geçirilmesi, 3 Mart 1992’de Kozlu bölgesinde meydana gelen inanılmaz patlama ile ciddi şekilde engellenmiş oldu. Söz konusu olay, Ocak 1991 Büyük İşçi Direnişi ile ilişkilendirilmeye çalışıldı. Bu patlamada, 263 yeraltı kömür işçisi hayatını kaybederken, 70 kişi de yaralandı. Kurumda meydana gelen bu olaylar üzerine yetkililerce kurumun kapatılması yönünde ciddi tartışmalar yaşandı. Dört ay süren iyileştirme çalışmaları sonucu tekrar ocaklar faaliyete geçirildi. Yukarıda belirttiğimiz “Makine ve Teçhizat Modernizasyon Projesi” ile programlanan üretim projeksiyonuna göre, 2000 yılında tüvenan 7 milyon 635 bin ton, satılabilir 4 milyon 614 bin ton kömür üretimi hedeflenmesine rağmen kurumu küçültme politikaları her geçen gün etkinliğini artırdığından, 1980-2002 yılları arası 26 bin 166 kişi emekli edildi. Bu arada sendikal baskılar ya da siyasi rant sağlama amacına yönelik olarak zaman zaman işçi alımı yapıldıysa da, ihtiyacı karşılayacak sayıyla örtüşmemektedir. TTK’nın küçültülmesi veya özelleştirilmesiyle sınırlı kalmayan küçültme çalışmaları, 1991’de Bartın, 1995’te Karabük ilçelerinin il yapılması ile mülk küçülmeyle de devam etti. Böylece nüfusu 1990 yılında 1 milyon 73 bin 560 olan Zonguldak’ın nüfusu; 2000 yılında 615 bin 599’a geriledi. Oysa ilin 1990 yılındaki nüfusu, 653 bin 739 olarak tespit edilmişti. Bu elden çıkarmayı daha anlaşılır bir örnekle ifade edebiliriz: Kurum 1974 yılında 52 bin 724 (19 bin 928 kişi yer altı kömür üretim işçisi) çalışan personeli ile 5 milyon ton “satılabilir kömür” üretmiş, aynı yıl 7 bin 888 işçi yaralanmış, 65 işçi de hayatını kaybetmişti. Bu olumsuzluklar neticesinde; 1981 yılı işçi çalışanı 41 bin 364 olan TTK’da memur ve sözleşmeliler dâhil, 2016 yılı toplam çalışan sayısı 8 bin 982, üretilen “satılabilir kömür” 948 bin 573 ton oldu. Bugün, 150 yıl önce maden ocakları yakınlarında küçük binalar inşa edilerek başlayan kentleşme, 50 yıldan beri inşa edilmekte olan sanayi tesislerini tamamen yutarak, nasıl bir modern kent olabilirliği bilinmezliğindedir. TTK (EKİ MÜESSESE) GENEL MÜDÜRLERİ VE DÖNEMLERİ… EKİ Müessese Müdürleri ve Dönemleri… Bekir Vehbi Ergene 01.05.1937-13.01.1940 Bedri Bekiroğlu 13.01.1940-25.01.1942 İhsan Soyak 27.01.1942-31.07.1950 Yusuf Gürata 01.08.1950-31.01.1951 Bahattin Birsan 19.02.1951-22.03.1951 Bekir Vehbi Ergene 23.03.1951-31.031953 Cemal Zühtü Aysan01.04.1953-17.03.1955 Abdurrahman Aydın 18.03.1955-18.04.1955 Muzaffer Ulusoy 19.04.1955-10.09.1957 Behzat Firuz10.09.1957-28.07.1961 Muammer Kaymakçalan29.07.1961-08.05.1965 Bahri Savaşkan09.05.1965-18.10.1965 Abdülkadir Ünek 18.10.1965-08.03.1969 Bahri Savaşkan08.03.1969-04.03.1971 Ahmet Berberoğlu 05.03.1971-30.07.1975 İzzet Dinçel 31.07.1975-10.04.1977 Rauf Acar 28.09.1977-27.03.1978 Tamer Hızal 28.02.1978-11.11.1980 Zeynel Ergin27.03.1982-04.10.1983 Fuat Üçüncü13.10.1983-11.11.1983 TTK Genel Müdürleri ve Dönemleri (1983 sonrası)… Fuat Üçüncü 12.11.1983-25.05.1988 İ.Ruhi Bolay 20.06.1988-11.04.1990 Zekai Akcan 11.04.1990-06.02.1992 Özer Ölçer07.02.1992-24.06.1992 Hayrettin Soytaş 30.09.1992-17.10.1996 H.Mustafa Kıraç 17.10.1996-18.08.1997 Cevat Şahin18.08.1997-05.03.1998 İsmail Verimbaş 05.03.1998-08.11.1999, Ömer Yenel 09.11.1999-24.02.2003 Rıfat Dağdelen 17.11.2003-22.10.2009 Burhan İnan 22.10.2009-14.07.2016 Ercan Gebeş (Vekil) 14.07.2016-26.01.2018 Kazım Eroğlu 26.01.2018- .......... Alıntı: Yüksel Yıldırım Zonguldak Nostalji Yardımcı kaynak: Hüseyin Koca